De Oorlog Proeven

In de brieven staan veel verwijzingen naar voedsel. De aardappeltransporten van Dirk en Albert Kikkert, de ruilhandel met speciale winkels, de lange fietstochten om het te bemachtigen of te verdelen, de recepten om van vrijwel niets toch nog iets te maken.

Als geur en smaak herinneringen oproepen, werkt het dan ook andersom? Snap je de hongerwinter beter als je er nu nog iets van zou kunnen proeven? Hoe smaakte tarwekaas? En koekjes van suikerbietenpulp?

Wessel Holleman:
In onze familie zijn we al vier generaties professioneel met voedsel bezig. Albert Kikkert deed zijn bakkerij over aan zijn zoon Hendrik Kikkert, onze moeder Ria Holleman-Kikkert schreef kookboeken en zelf ben ik chefkok. Sinds 2016 woon en kook ik op Texel, in Pastorie De Waal. En hoewel opa Dirk geen professional was hoort hij toch in het rijtje: ik heb heel sterke herinneringen aan de oliebollen die hij bakte met oudjaar, naar Alberts recept. Een traditie die via Ria, die het recept vastlegde in een van haar kookboeken, door mij voorgezet wordt.

Voedsel, de verwerking ervan en het doorgeven van recepten zijn een constante in onze familie. De brieven zijn voor mij daarom extra bijzonder omdat het voortdurend over eten gaat. Je leest hoe Ria zich culinair ontwikkelt terwijl er een groot tekort aan eten is. Tante Tine is hierin haar grote voorbeeld. Ze publiceerde kookboekjes en recepten en de kans dat ze uit 'Goede Voeding in Slechte Tijden' kookte is erg groot. De levensmiddelen zijn basaal, veel was er niet, of werd bewaard voor speciale gelegenheden, zoals de fles port voor haar verjaardag.

Waar mogelijk heb ik de brieven culinair geïnterpreteerd. Door ingrediënten te inventariseren en recepten na te koken kwamen de laatste oorlogsweken op een andere manier dichtbij. Waar Ria de recepten zelf niet geeft, baseer ik me op kranten, folders en kookboekjes uit de late oorlogsjaren, die aangeven hoe je van het weinige dat er was nog iets appetijtelijks kan maken.



levensmiddelen & recepten

lijst 24 mei 1945
lijst 24 mei 1945

Aardappeltransporten

Aardappelen waren bijna niet meer te krijgen in het westen van Nederland. Op Texel waren echter nog voldoende aardappele ...

Aardappelsoep

Aardappelsoep is een stevige soep. Hij kan dus verdund worden, hetgeen waarschijnlijk naarmate de hongerwinter vorderde ...

recept oorlogscake uit 1918
recept oorlogscake uit 1918

Oorlogscake

Dit recept komt uit het oorlogs-kookboekje uit 1918. De eerste keer dat ik hem maakte was het eigenlijk vooral een zoete ...

uien bruinen
uien bruinen

Speksaus

Het uitbakken van vet heeft als voordeel dat je hele gerecht naar vlees smaakt zonder dat er maar iets aan vlees inzit ( ...

recept kruidkoek uit 'Ons Gezin'
recept kruidkoek uit 'Ons Gezin'

Kruidkoek om te zoenen

Ria maakte voor haar verjaardag 'Kruidkoek om te zoenen'. Ook maakte ze nog 60 knijpertjes en 25 wafels. Ze gebruikte hi ...

volle pan lapjes
volle pan lapjes

Havermoutlapjes

Dit recept stond onder dat van 'nagemaakte schnitzels'. Ik had hem eerst niet gezien maar de naam 'havermoutlapjes' deed ...

aroma en bouillonblokjes
aroma en bouillonblokjes

Umami, Maggi en andere smaakmakers

Tegenwoordig hoor je veel over de ‘vijfde’ smaak: Umami of te wel hartig. Het lijkt iets nieuws, maar is al lang in ...

bonen afgieten en drogen
bonen afgieten en drogen

Amandelpers van bonen

Dit recept kwam ik in handschrift tegen in het boekje van Tante Tine 'Goede Voeding in Slechte Tijden'. Het was leesbaar ...

de koek is klaar
de koek is klaar

Kruidkoek (goedkoop)

Het recept uit het kookboekje van Tante Tine voor goedkope kruidkoek is erg simpel: mix en bak. Er zitten een paar luxe ...

Stroopvet

Slechts twee ingrediënten. Ik heb stroop gekocht, maar je kunt natuurlijk ook stroop van ingekookt vocht van de suikerb ...

suikerbiet
suikerbiet

Suikerbietenpulpkoekjes

Achter De Waal stond deze winter een veld vol suikerbieten. Het was nat en de helft rotte weg of was aangevreten door de ...

gekookte aardappelen, geschild en in de schil
gekookte aardappelen, geschild en in de schil

Aardappelen

Koken we aardappelen in de schil of schillen we ze? Kook ze vooral met weinig water dat bespaart brandstof. Je kunt geko ...

suikerbiet
suikerbiet

Suikerbieten

Achter De Waal stond deze winter een veld vol suikerbieten. Het was nat en de helft rotte weg of was aangevreten door de ...

de namaakschitzel op het bord
de namaakschitzel op het bord

nagemaakte schnitzel

Nagemaakte schnitzel. Het ziet er uit als een schnitzel maar is het niet. Veel recepten met aardappel mengsel leunen op ...

brandnetel
brandnetel

Groenten zonder bon

In april 1945 verscheen in het dagblad 'De Tijd' een artikeltje over 'gratis' groenten die niet op de bon waren: paardeb ...

bruine bloem
bruine bloem

Bruine botersaus

Deze saus bestaat voor het grootse deel uit water, gemengd met wat gebruinde bloem, zout en een klontje gebruinde boter ...

Schijngehakt

Schijngehakt. De naam geeft al aan dat dit als een vervanger van het echte vlees bedoeld is. Het heeft niet de structuur ...

koolsoep recept uit Goede Voeding in Slechte Tijden
koolsoep recept uit Goede Voeding in Slechte Tijden

Koolsoep

Koolsoep is precies wat je denkt dat het is, licht gebonden, toch waterig, koolsmaak; totdat je de kokskruiden toevoegt. ...

Wees zuinig met brandstof!

Een interessante tekst uit het boekje 'Onze voeding in Distributietijd' van Lotgering Hillebrand boordevol tips om extre ...

bonnen uit 1944
bonnen uit 1944

Distributie van voedsel

Al in 1939 waren er diverse schaarse goederen en levensmiddelen op de bon om dat wat er was eerlijk te verdelen. Ria's e ...

rijzend deeg
rijzend deeg

Brood uit de broodpan

Uit de erfenis van Nel Kikkert kwam de oude broodpan die Dirk tijdens de oorlog gebruikte om brood in te bakken. Het s ...

kaantjes
kaantjes

Kaantjes jus

Kaantjesjus Vlees en vet waren zeldzaam in de oorlog. Op het eiland Texel was echter geen voedselgebrek. Het vette s ...

Melk

Wessel: 'Toen ik in de puberteit was dronk ik 3 liter melk per dag. Ria was het op een gegeven moment zat om elke dag me ...

tarwe malen
tarwe malen

Tarwepindakaas

Toen ik het woord tarwepindakaas in de brieven las fronste ik de wenkbrauwen even. Noten, olie e.d. waren er niet meer, ...

Brood

Gedurende een groot deel van de Tweede Wereldoorlog werd de samenstelling van het brood door de overheid voorgeschreven, ...

Eieren

Eieren zijn moeilijk te krijgen en al vanaf 2 november 1940 zijn ze op rantsoen. Veel kippen worden geslachte om op te e ...

Kool op de schaaf
Kool op de schaaf

Zuurkool

Kool was een van de weinige groenten die nog verkrijgbaar waren. Rode kool met suikerbiet was een beproefd recept. Witte ...

Boter

Boter was zeer beperkt verkrijgbaar. Andere vetten als margarine en olieen uit zaden en noten waren van de markt verdwen ...

Iets lekkers voor den extra-stroopbon
Iets lekkers voor den extra-stroopbon

Receptenfolders

In de oorlog werden veel boekjes, folders en krantenberichten gewijd aan recepten voor de weinige ingredienten die nog t ...

Spek

Spek uitbakken en het vet gebruiken, had je toch een beetje de smaak van vlees in de maaltijd. In de kookboekjes kom je ...

Knipsels

Ria was erg geinteresseerd in koken. Ze knipte veel recepten uit de kranten. Dat bleef ze na de oorlog doen in aanloop ...

Zweeds wittebrood
Zweeds wittebrood

Zweeds wittebrood

Het Zweedse wittebrood viel niet uit de lucht. Het werd gebakken van Zweeds meel dat met toestemming van de Duitsers van ...

December 1940
December 1940

Kookboekjes

Om de bevolking aan voedzame maaltijden te helpen verschenen er diverse kookboekjes. Ria had er zelf een paar in de kast ...

aardappel bonen en ei door de molen voor schijngehakt
aardappel bonen en ei door de molen voor schijngehakt

Bonen

Als ik over voeding in oorlogstijd lees is er een groot contrast tussen steden en het platteland. Door de grote concentr ...

Texelse erwten
Texelse erwten

Erwten

Als ik over voeding in oorlogstijd lees is er een groot contrast tussen steden en het platteland. Door de grote concentr ...

winterwortel bereid volgens recept van Tante Tine
winterwortel bereid volgens recept van Tante Tine

Wortelen

Hoe kook je wortelen? Schil je ze of schrap je ze? Veel of weinig water? De recepten zijn doordrenkt van zuinigheid: met ...

Kool

Kool werd in de soep gebruikt, gestoofd maar vooral ingemaakt als zuurkool. Inmaken was een goede manier om voor een lan ...

Uien

...

Konijn

Stropen was een manier om vlees te komen, hoewel niet zonder gevaar of gevolgen. Er stonden hoge boetes op. De soldaten ...

Biscuits

Onderdeel van gedropte voedselpakketten ...

Tulpenbollen

Bij gebrek aan voedsel werden ook tulpenbollen en suikerbieten gegeten. Uien en tulpenbollen lijken op elkaar. Alleen ku ...

menukaart
menukaart

Diner bij thuiskomst Nel

Op 27 mei wordt er op de Wagnerkade 71 een feestelijk diner gehouden ter gelegenheid van de thuiskomst van Nel. Op het m ...